Mjuke droper slår ringer i Mjøsa, ingen fiskevak å sjå.
For tredve år sidan spratt fisken jamt. Den nye normalen,
vår tilvande fatigdom
Da Alf sang om Mjøsa blinka St. Hansorma som lys på Grand Café,
mørket i dag vitnar om
julifrodig bedrag
Økologisk utarming er godt kamuflert armod.
Kulturen tek naturen for gitt, med
korttenkt minne
(Thu, 16 Jul 2015 14:25:42 -0700). ->>
Like godt først som sist: eg har vel aldri lesi ei bok av Noam Chomsky, heller ikkje ei av Sam Harris, men det var fascinerande å lesa gjennom epost-tråden dei imellom.. To skarpe menn, høgt respekterte amerikanske intellektuelle, likevel kan dei ikkje føre ein meiningsfyld dialog..
Som halvparten av nettet forøvrig vil eg gjerne kommentere og tolke litt.
Frå eit etisk synspunkt, intensjonen er (nær) heile soga- Sam Harris
Når det gjeld intensjon kan ein slett ikkje uttale seg, generelt sett, gode intensjonar vert praktisk talk alltid presentert.- Noam Chomsky
Desse sitata er definitivt ved kjernen av det dei er usamde om. Det ser ut som ein ny omkamp i den gamle striden mellom sinnelagsetikk og konsekvensetikk – med Chomsky som konsekvensetikar og Harris som sinnelagsetikar. Til dømes vil den førre argumentere med at grunna Bill Clinton si godkjenning av bombinga av farmasøytisk industri i Al-Shifa i 1998, er Clinton-styret skuldig i tusenvis av dødsfall i Somalia grunna medisin-mangel. Den hine vil etter det eg kan sjå argumentere med at avgjerda var rett avdi intensjonen var å hindre utviklinga av kjemiske våpen. (Og Somalia har definitivt grupper du ikkje vil sjå kjempe med kjemiske våpen).
Chomsky meiner at den korte tida mellom bombinga av den amerikanske ambassaden i Somalia og åtaket på Al-Shifa provar at åtaka berre var ei hemn-akt. På meg verkar det som eit ganske naivt syn på korleis avgjerder vert gjort i politikken. Eg vil gjette på at det låg ein god del opportunisme bak – sannsynlegvis har styresmaktene ei liste over «trugsmål» i ulike land, etterretning hadde plassert Al-Shifa på denne lista, og etter at ambassaden vart bomba og og kongressen og folket retta merksemd og sinne mot Somalia, såg administrasjonen ein sjanse og fekk nok stønad i kongressen til å slå til og øydeleggje eit mål som alt var definert.
Eg er samd med Harris i at intensjonar har ei viss vekt, og at det er eit teikn på framsteg at amerikanske politikarar og veljarar generelt skammar seg over vald og brotsverk frå fortida.
Men måten Harris legg fram dette argumentet på får ein til å tru at han meiner vi har nått ein «empati-topp»-tidsalder, at avdi vi (og med «vi» meiner eg «Vestlege» demokrati og veljarar) er betre enn før, er vi no perfekte:
Som kultur har vi klart vaksi frå vår toleranse for tortur og drap på uskuldige.- Sam Harris
Eg trur dette er den underliggjande slutninga som Chomsky forgjeves prøver å setje spørjeteikn ved. At han mislykkast er ikkje så overraskande – hans eigne kjensler kjem i vegen, og han ender opp med å lite på kraft heller enn presisjon i argumenta.
Men kan hende Harris sitt syn her berre kan avdekke halvparten av samtids-soga. Den andre halvparten er slik: nettopp avdi vi ikkje ønsker vold mot uskuldige, foretrekk vi i dag å sjå bort når det hender i vårt namn eller vert gjort av våre allierte. Vi vil ikkje vita.
Så Harris og alle som ser saka som han kan tenkje over dette spørsmålet: dersom vi har nått eit slikt høgste-mål av etikk og moral, kvifor vart det ikkje gjort ei grundig analyse av sannsynlege humanitære konsekvensar av Al-Shifa-bombinga? Kvifor er det ikkje rutine å gjennomføre slike når ein vurderar å bruke militærmakt? Kva med eit fast krav om å utarbeide tiltak for å avgrense dei humanitære konsekvensane når ein vil bruke makt?
Og er ikkje stadig terping på at intensjonane våre er så gode rett og slett eit utslag av at vi ikkje vil sjå og vita om diverse sørgelege konsekvensar?
Til sist: ved ettertanke er det særs fin ironi i at måten Chomsky tenkjer på, hjelper USA til å forbli ei stormakt. Eg er temmeleg viss på at ein amerikansk president i utanrikspolitikken må sjå forbi offentlege utsegn om intensjon og vilje, og prøve å avdekke verkelege mål og konsekvensar. Om presidentane i fortida hadde tenkt som Sam Harris og fokusert på intensjon og store utsegn, ville nok USA i dag ha vori eit mindre mektig land.
(Mon, 01 Jun 2015 14:52:35 -0700). ->>
Har i det siste prøvd å hjelpe ungar på ulike stadier med lesetrening. Det har slått meg at ein viktig del av prosessen er å dele opp ord i stavinger for å lette lesing.
Problemet med å dele eit ord i stavinger heng saman med fonetikken i språket – men og med måten det romerske alfabetet vårt er laga. I det japanske fonetiske alfabetet er kvar bokstav ei staving – altså vokal eller konsonant pluss vokal. Hiragana/katakana – alfabeta startar A, I, U, E, O, KA, KI, KU, KE, KO osv. Her er altså oppdelinga i stavinger innebygd i rettskrivinga, som ein eigenskap ved sjølve alfabetet. Ganske mange barn i Japan kan stave seg gjennom hiragana-tekster før 1. klasse. Kanskje tidleg leseinnlæring heng saman med at frasering ikkje er eit problem i japansk lesetrening slik som det er i norsk?
Problemet har jo ein del med språk-kjensle å gjera, men kan det også vera relatert til musikalitet, forståing av frasering og rytme? Kan erfaring med rytme og musikk lette leselæring?
(Har nyleg sett «The King's Speech» på nytt – ser for meg scenen der Lionel utbryt «Sing it!» for å hjelpe kong George VI å uttrykke seg.)
I gamle dagar (og den dag i dag i islands skole og i Suttung-miljøet) var utanatlæring og framføring av vers godt etablert i pedagogikken. Det slår meg at dette er ei arbeidsform der ein arbeider direkte med språkrytme og frasering. Kan hende det hjelpte på leseinnlæringa? Det ville vera interessant å finne ut om det er forska på kva utanatlæring og opplesing og/eller musikalsk praksis har å seie for leseinnlæring.
Teikning: Gerald Hoffnung
(Thu, 25 Dec 2014 21:13:28 -0800). ->>
Sett på Dansens hus, Oslo, juni 2014, gjorde også klasse/workshop med kompaniet
På veg ut av denne forestillinga, tok eg meg i å lure på kvifor eg ikkje hadde forandra meg. Kan hende eg berre ikkje kjende forandinga enno - var for utolmodig, venta meg å bli utfordra og få hjernen re-kalibrert på augeblenken?
Sjølve dette spørsmålet seier litt om mine forventningar til Lloyd Newson og DV8. Somme ting dei har laga, har verkeleg endra tankegangen min. Medan eg såg "John", tenkte eg stadig at det var godt handtverk - fantastisk kulisse, sterke utøvarar, ei dramatisk soge - og likevel kjende eg at eg såg det heile frå utsida, i grunn knapt rørt, utan å finne dilemma eller spørsmål som utfordra meg til å tenkje gjennom dei.
Metoden DV8 har brukt dei siste åra vert kalla "verbatim" - gjennom forskning og intervju byggjer dei opp ei forestilling laga over ekte soger, med ekte sitat. Tekstane er ofte illustrert med rørsle - noko midt imellom fysisk teater og dans. Denne tilnærminga tyder at dei må tenkje gennom sitt "ansvar for å framstille menneske" ("responsibility to portray" kalte dei det under workshop, fabelaktig god frase) og tenkje gjennom korleis kjeldene vil framstå eller bli brukt. Dette krev stor tillit frå kjeldene, og det er imponerande at dei har brukt denne metoden i så mange år alt.
For "John" intervjua dei over 50 menn for å utvikle eit stykkje om "maskulinitet" og "menns plass i samfunnet". Ein av dei er hovudpersonen "John", ein mann med mykje bagasje - krim, rusmiddel, domar. Vi hører soga hans, i hans eigne ord, og det er ei dramatisk og sterk soge. Likevel kjenner eg at problema hans berre er hans, og ikkje har noko å gjera med "maskulinitet" og meg sjølv som mann. Eg berre tittar på ein 75 minutt lang (re)presentasjon av eit liv som var særskild hardt.
Forestillinga i Osla vart stempla som "preview" - ser ut som Lloyd sjølv ikkje såg på den versjonen eg såg som den endelege. Sjølvsagt kan minne og inntrykk framleis koma til å endre meg. Men dette kan vera some årsakar til at eg kjende meg utanfor:
"John" er likevel eit solid og handverksmessig interessant verk, med mange fascinerande små-scener. Dersom eg er litt skuffa, er det nok mest på grunn av overdimensjonert forventning.
(Sat, 07 Jun 2014 16:59:35 -0700). ->>
Det er ikkje vrient å finne råd om å oppdra barn. Den mest kjende guruen for tida er kanskje Jesper Juul, men det er mange andre - og råda kjem ofte med høg peikefingerføring, Moral med stor M, og får forvirra foreldre til å kjenne seg utilstrekkelege. Ikkje minst fordi råd og teoriar kan vera sjølvmotseiande: Det er viktig med Klare Grenser og Konsekvens, og det er viktig å Lytte Til Barnet. (Så når gullskatten din går over den Klare Grensa, skal du Lytte eller kjøre på med Konsekvensane?)
Men foreldre (og Guruane dei lytter til) må hugse at barneoppseding ikkje er ein slags anvend matematikk. I matematikken må all teori henge saman. Ingen prinsipp eller aksiom kan gå på tvers av andre og laga kaos. Men når vi skal oppdra barn må vi finne oss i motstridande råd - fordi vi prøver å nå mange ulike mål samstundes. Vi vil oppdra sjølvstendige og uavhengige, men sosiale og samarbeidande menneske. Vi vil at dei skal bli sterke men snille, empatiske og intuitive men tenkjande og reflekterte. I tillegg er som kjend barn ulike og treng ulik tilnærming - ikkje rart at vi rett som det er står i fare for å ikkje sjå barnet for berre teori.
Og da får vi ikkje praktisert det eine prinsippet som eg meiner bør trumfe alle andre: å sjå barnet, vurdere reaksjon og respons. Dersom du kan justere praksis etter kva reaksjon du får, er det i grunnen nesten det same kva teori du startar frå og kva eigenskap du vil prøve å arbeide med.
(Sun, 31 Mar 2013 08:42:17 -0700). ->>
Det fell nettopp dom i den underlege arve-saka mellom Mona Høiness og slekta til Synnøve Alver Urdahl. Saka har hatt brei presse-merksemd, særleg i bladet Kapital.
Eg kjenner korkje advokat Høiness eller familien Urdahl, og arvestrid med ni-sifra tal er rimeleg fjernt for meg. Det er lell noko underleg kjend over skuldingane som bladet Kapital, Urdahl-slekta og aktorat-vitna har lagt fram i denne saka. For eg har mange års erfaring som pårørande, med demens i nær familie.
Tidsskriftet Kapital har skapt pressehistorie med hardtslåande og fagleg sterk grave-journalistikk. Her er det spisskompetanse både på jus og økonomi - men etter å ha sett artiklane om Synnøve Urdahls testamente, slår det meg at redaksjonen neppe har folk med kompetanse på helse, eller personleg erfaring frå varig demens-omsorg. Diagnosen «dement» vert nemleg oppfatta som ein statisk tilstand, ei permanent forvirring som utelukkar sjølvstendig meiningsytring, samtale og interaksjon.
I røynda er demens ei årelang reise gjennom stadig vekslande tilstandar. Ofte er reisa så lang at ein i mange år etter diagnosen kan ha solide samtaler med pasienten, og kjenne at ein tek del i meininger og kjensler denne har. Dette prøver samfunnet å taka omsyn til med juridiske omgrep som «samtykkekompetanse» og «testatorisk stabil». Den demente kan vera ute av stand til å kjenne att nokon ho ikkje har sett på nokre år, og på same tid kunne gjera klart greie for synet sitt og ønskene sine - konsekvent frå samtale til samtale.
Saka reiser prinsipielle dilemma. Dei handlar mellom anna om i kva grad demente har rett til å meine, ønske, ytre seg og bli hørt. Men dette perspektivet er fullstendig fråverande i Kapital sine artiklar om saka. Vil redaksjonen der hevde at ein demens-diagnose automatisk skal diskvalifisere pasienten frå å få brukt slike grunnleggjande menneskerettar? Kapital fokuserar derimot berre på advokat Høiness sin rolle, eventuelle rolleblanding og klagemåla mot henne..
Det vert sagt at Høiness har «isolert» Urdahl frå slekta. Ho skal mellom anna ha synt fetteren bort med utsegna at fru Urdahl «ikke var fin nok på håret» til å taka imot han. Utan at eg kjenner noko kontekst, får eg umiddelbart inntrykk av at ei slik logisk-men-malplassert grunngjeving kjem frå sjølve demenspasienten. Eg har og opplevd ein pasient argumentere mot å møte kjende ho ikkje hadde sett på ei tid - kan hende av di ho nødig ville inrømme graden av demens for seg sjølv og dei, og inst inne var redd for å dumme seg ut?
Ofte pendlar demens-pasienten mellom tider med forvirring og klarare periodar. Sorenskriver Stein Husby vitna i retten om at Urdahl var «totalt senil» etter eit tilfeldig møte på ein fest. Dette syner jo at han ikke kjenner til at inntrykket ein får av demenspasienten kan variere etter dagsforma. Det er tydeleg at han heller ikkje har eiga erfaring med omsorg for demente: han meiner å dokumentere sin fagkunnskap ved å syne til at han har «sett mange senile opp gjennom årene» - slik talar en kvasi-ekspert som ikke ser at han i sjølve utsegna avslørte mangelen på djup kompetanse.
Ironisk nok klagar han og over at Høiness - som slektningane skuldar for å ha «isolert» fru Urdahl - har teki med enkefrua på fest og «tauer henne rundt». Sorenskrivaren uttalar allvitande at ho neppe hadde glede av det. Dette er nok dessverre ei typisk oppleving for omsorgspersonar: same korleis ein legg opp omsorga for demente, vil nokon meine at det er kritikkverdig.
Til sist går det og fram av artiklane i Kapital at pasienten omtrent tre år etter at testamentet var ferdig, kunne gå ut på gata nattestid for å be framande menn om å gå opp i 2. etasje og hente Mona Høiness til henne. Denne detaljen syner klarare enn noko anna at det var eit særs nært forhold mellom henne og Høiness. Medan fru Urdahl langsomt og smertefullt mista seg sjølv i demenståka, må Mona ha vori det siste trygge haldepunktet. Eg har sanneleg ikkje problem med å unne det mennesket som var fru Urdahls siste ankerfeste på seglinga mot gløymsla, arven ho har fått. Har Kapital-redaksjonen problem med det?
Utan tendensiøs språkbruk i Kapital, hadde kan hende partane gått frå rettssalen med noko meir respekt for kvarandre. Men saka var godt salsstoff, og tap av respekt andre menneske imellom er neppe mellom minuspostane i redaktør Hegnar sine rekneskap!
(Sat, 29 Sep 2012 14:36:26 -0700). ->>
Av både personlege og politiske årsaker har eg skrudd av Facebook-kontoen min. Tida vil vise om eg ein dag vil ønske å logge inn på nytt. I mellomtida kan du kontakte meg pr. E-post eller på Twitter (konti @hallvors for personlege skribleri og @hallvord for offentleg og til dels jobb-relatert stoff.)
(Wed, 14 Dec 2011 16:15:43 -0800). ->>
Er høgtlesing av eventyr for skummelt for barn?
Det hender skumle ting i eventyr. Tinnsoldaten vert skremt av ei rotte og slukt av ein fisk. Kan det vera skadeleg for barn å lytte til det?
Det er mange, mange barnebøker som berre er søte og snille. Somme av dei - t.d. mange bøker av Elsa Beskow - er og vakre bøker som eg er glad i. Ein kan lett velge å lesa berre dei enkle, snille bøkene for ungene sine. Ein kan sikkert og finne fagfolk som tilrår å gjera nettopp det, og som ser på tradisjonelle eventyr med ein viss skepsis. Men eg trur at dei "gjennom-søte" bøkene ikkje har same funksjon - ikkje gjer same jobb for barnet - som t.d. Tinnsoldaten, og at ein derfor bør lesa begge deler. Her er mitt resonnement:
Derfor meiner eg det det ikkje er skadeleg men tvertimot sunt å lytte til eit eventyr med skumle sider: du vert kjend med kjensler som du må kjenne og meistre for å leve.
Når vi les eventyr for barn, set vi først opp verdas tryggaste ramme - på fang eller i senga, ved sida av mor eller far. Tid som er dedikert til samvær med barnet - tid vi har glede av og barnet har glede av. Det er toppen av kos, og super-trygt.
Så set vi fantasien i gang og går saman inn i historia.
Fantasi er viktig. Fantasi er den evnen som tillet menneska å bruke vanskelege kjensler på ein positiv måte. Når vi les eventyr, er vi i fantasi-land før dei vanskelege kjenslene kjem. Eit barn som er vant til å høre på eventyr kan reagere med å foreslå nye utvegar frå det vanskelege. For meg er det teikn på at eventyrlesinga har "virka" - den som kan bruke fantasien til å hjelpe helten i eventyret ut av klypa, kan kanskje ein dag ved same evne hjelpe seg sjølv eller andre ut av vonde kjensler?
(Når det er sagt: sjølv om eg lytter til, svarar på og gleder meg over innspel i eventyrlesinga kan det bli for mye av det - eg og dei andre som lytter må og få halde fokus på historia. Da er svaret "ja, det var ein god ide men nå må vi koma vidare i eventyret".)
Det er viktig at det er passe skummelt. Eg les ikkje "Kjæresten i skogen" eller dei verste Grimm-eventyra på sengekanten. Om ungene blar i boka og ønsker seg det, er svaret "det eventyret er for skummelt å lesa om kvelden, det les vi ein annan dag". Men altså: det gode eventyret let ein "prøvesmake" det skumle, i ein trygg situasjon og ein fantasi-vekkande samanheng, og det passe skumle er nyttig og nødvendig for barnet.
Når det gjeld nettopp "Tinnsoldaten" er meininga med eventyret for meg nettopp at han er så trufast mot sin eigen karakter, same kva som skjer av skumle ting omkring han. Når eg les eventyret høgt er det mitt fokus. Sjølv når han dør i kakkelomnen, blir han eit hjerte - ein trist men endeleg siger over det vonde. Ungene skjønner ikkje allegorien - og det er ikkje nødvendig, for hjernen vår og fantasien vår er slik laga at symboler vi ikkje kan tolke der og da kan bli lagra til seinare bruk. Men dei får ei intuitiv oppleving av verdien ved å vera tru mot seg sjølv og sine eigenskapar.
Enn volden, da? Soldaten drep heksa for å få fyrtøyet. Somme eventyr er reint groteske: Askeladden som stjal sølvendene til trollet skjær også huet av dattera hans og legg henne i suppegryta! Er ikkje det skadeleg?
Dette eventyret likte eg godt som barn, og merkeleg nok var mi eiga oppleving av det ganske ulik den opplevinga eg har som vaksen. Volden vart aldri "grafisk" eller skummel i min fantasi. Derfor les eg det trygt for mine barn i same stil som bestefar las det for meg når han laga "peiskos" for barnebarna sine - det vil seie i nøktern og roleg lese-stil, utan å dvele ved eller dramatisere det mest groteske, men utan å sensurere det bort heller. Slik kamp mot trollskap kan jo vera ein allegori om om å vinne over sorger eller vonde kjensler inni seg, og når eventyret seier at så sterk lut må til, er det nok mange som har opplevd det slik.
For dei gamle eventyra - som har gått frå munn til munn og sinn til sinn i hundrevis av år før det vart bøker av dei - er naturleg nok summen av det mange har opplevd. Det må jo vera slik at eventyr som mange har hatt glede og nytte av, har hatt best sjanse til å overleve vandringa gjennom tidene. Som kjend er det sagt at "Menneskenes hjerter forandres aldeles intet i alle dager" (Undset), og dermed kan ein håpe og tru at slike eventyr og er til glede og nytte for våre moderne barn - og barnebarn, når den tid kjem.
(Sun, 30 Jan 2011 20:13:43 -0800). ->>
Dans
Julekorger!
Dikt.
Folkemusikk
