Rett som det er, vert det diskusjon om kjønnsroller i eventyr. Er det ikkje alltid guten som er den aktive, og bergar ei jente som han ender opp med å få i premie? Er ikkje prinsessa alltid eit passivt offer?
Det stemmer jo at det er ein del «prinsesse som vert bortført / pressa til å gifte seg med troll»-soger mellom eventyra våre. Det reflekterer vel at jenter vart utsett for slike overgrep i patriarkalske samfunn, og at eventyr kan vera eit vis å omtale og takle slikt på. Og her har jo «trollet» som symbol på det vonde sin funksjon! Eg kjem ikkje på eventyr i norsk tradisjon som seier at jenta gjer noko feil som fører til at trollet tek henne - altså er det ganske gjennomgåande trekk i våre eventyr at skuld ikkje vert lagt på offeret. Det er mogleg å argumentere for at eventyr kan ha hatt ein «terapeutisk» funksjon knytta til å plassere skuld hjå overgriparen.
Imidlertid finst det absolutt og eventyr-heltinner, og dei kan ordne opp minst like effektivt som gutta. Nokre kvinner er rett nok «berre» viktige hjelparar når dei vert frigjort, som t.d. kan stille trollet dei rette spørsmåla i eventyr som Risen som ikke hadde noe hjerte på seg, Rike Per Kremmer, Kongsdøtrene i berget det blå - men andre er verkeleg Protagonist med stor P i si eiga forteljing. Her er det døme på nokre eventyr om sterke kvinner:
Lurvehette er fødd tøff - rir på bukk og er seg sjølv med fynd og klem, reddar den vakre tvillingsøstra frå kalvehovud-forbanninga og sørgar til slutt for at prinsen faktisk SER henne. (Det er i alle fall mi tolking av enden).
Bonustips: biletboka «Lurvehette» illustrert av Ingrid Ousland er kjempefin. Prøv biblioteket, ho er ikkje lenger i handelen.
Her har vi eit eventyr der heltinna startar som «berre» hjelpar, men seinere må ordne opp når guten sviktar henne. Og ordne opp gjer Mestermø så ettertrykkeleg at det går stygt ut over både lensmann og skrivar og fut når dei prøver seg på henne.. Temmeleg anti-autoritær heltinne, når ein tenkjer på statusen til slike embedsfolk i gamle dagar.
Den rike bonden vil absolutt ha datter til husmannen, men ho lurar han og gjev han ein lærepenge.. Dette eventyret er og strålande påminning om at arrangerte ekteskap var ein del av vår tradisjon og. Som inngang til å sjå på tvangsbruk mot kvinner utan at det vert ein stigmatiserande «utanlandsk kultur»-greie er dette et eventyr vi absolutt bør kjenne og bruke.
Eg reknar absolutt manndattera som heltinne - og kan hende tilogmed interessant i øko-kritisk perspektiv? Det er jo gjennom omsorg for natur og dyr jenta vin seg hjelparar som kan redde henne og verdiene frå trollkjerringa. Ein kan jo og merke seg at her er ingen prins-og-ekteskap slutt - det er jentas eiga utvikling (med den slemme kjerringdattera som kontrast) det dreier seg om, ikkje ein “lykkelig alle sine dager” - eit eventyr for dei som er leie av prinsar :)
Dette er den norske varianten av «Beauty and the Beast». Heltinna vert først utsett for eit arrangert ekteskap, og må vera tolmodig for å finne ut kven ektefellen e i gentl e g er og seinare gå gjennom prøver for å vinne han tilbake. Denne undersjangeren av eventyr vert (dels med rette) kritisert for å byggje opp under «slem menn kan blir forvandla med kjærleik»-myter som kan skade - ved formidling bør ein vurdere det. Men ham-kasting og liknande magi kan bli tolka som mobbing. Eg ville nok på eit eller anna vis lagt vekt på at “udyret”-karakteren / kvitebjørnen - ikkje er vond, men sjølv er eit offer for trolldom – samanlikna med ein som er skada av mobbing/utstøting e.l.?
Meir grøssar enn eventyr - men hovudpersonen i «Kjæresten i skogen» avslørar ein massemordar på underfundig vis som får folk til å tru henne, ved å fortelje om røyndomen som ein draum. For skummelt for barneskulen, men eg les ofte dette høgt på Halloween-nabolagsfest. Vi vaksne kan jo tenkje gjennom kva det krev av mot å vitne og kvifor jenta må late som det er ein draum for å få ordet i det heile..
To eldre systre vert bergtekne og drept, den yngste reddar dei ved å gifte seg med og overliste trollet. Dette er vel i kategorien “eg vil helst ikkje vita kva slags skjebne nokon som trengte å fortelje dette hadde hatt”, men for ein unge er det jo eit spennande eventyr..
Regine Normann er alt for lite kjend. Ein kvinneleg H. C. Andersen fra Nord-Noreg! Veit eigentleg ikkje om bøkene inneheld innsamla folke-eventyr, Regines eigen forfattarskap eller begge delar. Her er vi vel i grenseland mellom folke- og kunsteventyr? H. C. Andersen har jo også ofte brukt eldre motiv og for å gje dei sin eigen utforming - som alle gode forteljarar i folketradisjonen og gjorde.
Dette er i slekt med «manndattera og kjerringdattera», men utan stemors- og sjalusi-motivet. Kongen vert deprimert over alderdomen og jagar prinsessa heimefrå, dei underjordiske hjelper henne og fortel om den farlege reisa til jordas hjerte der det veks ein blome som kan gjera kongen frisk..
Heltinna vår er vesle Karianna som får hjelp av gjengangarar, den størstej kveita i havet og ormekongen under havbotnen til å taka opp kampen med drage og drauger for å redde prinsen. Dette er langt, men dramatisk og spanande.
Her har vi eit mer realistisk skjemte-eventyr, der kjerringa som er hovudpersonen må bruke både intelligens og mot for å hamle opp med eit par røvarar.
(“Risen i Blåberget” er forøvrig Regine-varianten av “Høna tripper i berget”).
Tommelise er ikkje nett ei action-heltinne, men her kjem «arrangert ekteskap» opp som motiv på nytt - og her er det både snakk om bortføring og sosialt press basert på rang og status.
Vesle Gerda er absolutt ein karakter som går ut i verda for å løyse problem og redde barndomsvenen Kaj - og får mang ei utfordring på reisa.
(H.C.A. er kan hende ikkje kjend for sosialrealisme - men “Hun duede ikke” er ei mini-novelle om ei vaskekone - nevner den ettersom hovudpersonen er kvinne).
Oskar Braathen , Sagene-forfattaren, samla og eventyr - han står bak antologien “Sønnafor syd og nordafor nord”. Der har vi:
Underfundig forteljing der kjerringa nesten vert huslaus når lensmannen og den grådige bonden prøver å kaste henne ut. Heldigvis ryktes det at kongen skal reise forbi..
Milada Blekastad har omsett mange tsjekkiske og slovakiske eventyr til (heilt nydeleg ny-)norsk. Eit spesielt fint tsjekkisk eventyr i slekt med “Prinsessa som gikk til jordas hjerte” er
Den yngste prinsessa seier at ho elskar far sin “som salt i maten” - kongen tolkar det negativt og jagar henne frå slottet. Men så vert det saltmangel i riket hans..
Jo, den som leiter i eventyra finn jentene. Så er det opp til oss å sørge for ein balansert diett av heltar og heltinner.
(Thu, 12 Dec 2019 16:52:25 -0800). ->>
73 år etter bomben var eg tilstades på minnedagen i Hiroshima den 6. august 2018. Tusenvis av japanske og framande samlar seg i fredsparken midt i byen "for å trøyste sjelene til ofra og be for fred". Hundrevis av friviljuge møter og hjelper oss, speidarar og barn deler ut blomar og program, trane-origami-papir og instruksjonsark, kvinner og menn held reip og skilt for å leie folkemengda i rett retning. Ein varm solskinsdag i Sør-Japan krev og at nokon delar ut koppar med gratis kaldt vatn, og (særs velkoment!) små, samanrulla, våte og iskalde klutar til kjøling. Sjølvsagt må ein pårekne kø og ståplass. Folkemengda heldt ut varmen og minna i talene for dagen med alvorleg tolmod, og tek av hattane for å be stille med lukka auge klokka 8:15.
Ettersom eg er attkjenneleg utanlandsk fekk eg og utdelt invitasjon til eit arrangement der hibakusha - overlevende - skulle fortelje på engelsk. Sjølvsagt var dei som fortsatt er overlevande ganske unge for 73 år sidan - ein av dei var eit ufødt barn. Men tre menneske delte familie- og eigenopplevd historie med oss. Ei kvinne fortalde til og med historia si til publikum for fyrste gong.
Eg har aldri før verkeleg skjønt kor tungt arbeid det er å halde minnene frå 6. august 1945 i hevd. Å attfortelje dei traumatiske hendingene er sjølvsagt eit tung kjenslearbeid for hibakusha. Eg trur arbeidet med fortida også krev sitt av alle i Hiroshima. Sjølv om byen og folket der har gjort dagen til ein vakker og nøye koreografert seremoni, er det fortsatt eit sterkt val å dra fram att minnet på nytt og på nytt. Velje å syne verda dei vonde og usynlege arra - år etter år. Nye generasjonar skole- og universitets-studentar tek også på seg noko av arbeidet ved å lytte til hibakusha og prøve å fange og formidle inntrykka i kunst, teater og animasjon.
Kva har så alt dette strevet ført til?
I løpet av desse 73 åra har verda knapt vori ein fredeleg plass. Vi har hatt kald krig og varme krigar, vi har vori sjokkerende nær ekte atomkrig ved fleire høve - enten grunna politisk spenning som Cuba-krisa, eller grunna mistak, feil, og testing som skar seg på dramatisk vis. Når risikoen var verst, har leiarane vori varsame og gjort det rette - så langt..
Med det i minne, trur eg vi skulder overlevende frå Hiroshima og Nagasaki meir enn vi nokonsinne har skjønt. Dersom dei hadde skjult arra, togna om trauma og konsentrert seg om å leve eigne liv, hadde vi alle hatt langt mindre livaktige inntrykk av følgene av atomkrig. Utan slike inntrykk, ville leiarane våre vori like tilbakehaldne og varsame når det gjaldt? Det trur eg neppe. Derfor trur eg at dei tapre overlevende frå Hiroshima allereie har berga menneska frå utrydding opp til fleire gonger, gjennom modige vitnesbyrd og fredsarbeid.
Når det er sagt, har eg eit ønske. Det har vori mange krigar på desse åra - heldigvis utan nye kjernefysiske helveteslandskap, men likevel krigar som har traumatisert og skada mange menneske. Kva om hibakusha bestemte seg for å skrive eit nytt kapittel ved å invitere andre krigs-overlevande til samling om fredsarbeid? Det hadde vori fantastisk kraftfull å sjå ein hibakusha dele scene og forteljing med ein overlevende frå t.d. Pearl Harbour! Eller med ein overlevende frå Nanking, eller frå Korea- og Vietnam-krigane! Hiroshima, med sin særskilde plass i verdas medvit, kunne bli til ein plass der tidlegare fiender møttest for å dele innsikt i eigne arr og historier. Kall det noko slikt som "Hiroshima global scars initiative".
Kan hende denne typen arbeid allereie skjer. I så fall ber eg om orsaking for å vera uvitande. Og takk, hibakusha og folk frå Hiroshima, for alt de har gjort for menneske og sivilisasjon her på jorda. Eg lover å hugse det de lærte meg den 6. august 2018.
(Tue, 07 Aug 2018 08:15:01 -0700). ->>
Stykkjet Frozen songs er inspirert av frø-banken på Svalbard, koreografert av Ina Christel Johannesen for Zero Visibility corp.
Rulla gjennom det sement-prega miljøet omkring Dansens hus på sykkel, og kom ut etter 1 time og tre kvarter med nye inntrykk, blanda kjensler og ringblomst-frø i lomma. Det vart i alle fall enno meir påfallanda at det er så lite vegetasjon og botanisk liv der nede i Vulkan-gropa..
Det første som slo meg ved forestillinga, var at eg i grunnen er litt lei av "samtidsdans-blikket", når utøvarane prøver så godt dei kan å late som om dei ikkje kommuniserar i løpet av ein duett. Det var masse fint arbeid med flyt og reaksjon, men som regel med det krampaktige blikket.. Det er kan hende ein vane-sak som tyder på at eg har sett for lite samtidsdans i det siste, men i kveld virka det så kunstig og unaturleg.
Ellers fann eg også att ein annan eldre kjepphest, som gjeld manns- og kvinnearbeid på scenen. Kan ikkje kvinnene løfte litt på mennene snart? Det var ein lang kvartett-sekvens for Pia Elton Hammer og tre menn, der dei tre stadig la til rette for henne. Flott flyt og presisjon, for all del, men..
Frø er gode symbol på håp, og frø-banken er kjend for internasjonalt samarbeid. Ut i frå det utgangspunktet var nok forestillinga uventa mørk - øko-pessimistisk? Men så er det jo og temmeleg pessimistisk å lagre frø på Svalbard.. Det er fleire motsetningsfylte sider gruppa valde bort å sjå på - er det logisk å stenge frøa inne i eit område dei har null sjanse til å spire i? Er det ikkje litt egoistisk å spare på frø av artar mennesket har mest bruk for? Og kvifor Svalbard - er det det geopolitisk omsynet til at Kongeriket Noreg må ha nok interessant aktivitet der til å styre legitimt som avgjorde?
(Wed, 25 Oct 2017 17:27:11 -0700). ->>
Mjuke droper slår ringer i Mjøsa, ingen fiskevak å sjå.
For tredve år sidan spratt fisken jamt. Den nye normalen,
vår tilvande fatigdom
Da Alf sang om Mjøsa blinka St. Hansorma som lys på Grand Café,
mørket i dag vitnar om
julifrodig bedrag
Økologisk utarming er godt kamuflert armod.
Kulturen tek naturen for gitt, med
korttenkt minne
(Thu, 16 Jul 2015 14:25:42 -0700). ->>
Like godt først som sist: eg har vel aldri lesi ei bok av Noam Chomsky, heller ikkje ei av Sam Harris, men det var fascinerande å lesa gjennom epost-tråden dei imellom.. To skarpe menn, høgt respekterte amerikanske intellektuelle, likevel kan dei ikkje føre ein meiningsfyld dialog..
Som halvparten av nettet forøvrig vil eg gjerne kommentere og tolke litt.
Frå eit etisk synspunkt, intensjonen er (nær) heile soga- Sam Harris
Når det gjeld intensjon kan ein slett ikkje uttale seg, generelt sett, gode intensjonar vert praktisk talk alltid presentert.- Noam Chomsky
Desse sitata er definitivt ved kjernen av det dei er usamde om. Det ser ut som ein ny omkamp i den gamle striden mellom sinnelagsetikk og konsekvensetikk – med Chomsky som konsekvensetikar og Harris som sinnelagsetikar. Til dømes vil den førre argumentere med at grunna Bill Clinton si godkjenning av bombinga av farmasøytisk industri i Al-Shifa i 1998, er Clinton-styret skuldig i tusenvis av dødsfall i Somalia grunna medisin-mangel. Den hine vil etter det eg kan sjå argumentere med at avgjerda var rett avdi intensjonen var å hindre utviklinga av kjemiske våpen. (Og Somalia har definitivt grupper du ikkje vil sjå kjempe med kjemiske våpen).
Chomsky meiner at den korte tida mellom bombinga av den amerikanske ambassaden i Somalia og åtaket på Al-Shifa provar at åtaka berre var ei hemn-akt. På meg verkar det som eit ganske naivt syn på korleis avgjerder vert gjort i politikken. Eg vil gjette på at det låg ein god del opportunisme bak – sannsynlegvis har styresmaktene ei liste over «trugsmål» i ulike land, etterretning hadde plassert Al-Shifa på denne lista, og etter at ambassaden vart bomba og og kongressen og folket retta merksemd og sinne mot Somalia, såg administrasjonen ein sjanse og fekk nok stønad i kongressen til å slå til og øydeleggje eit mål som alt var definert.
Eg er samd med Harris i at intensjonar har ei viss vekt, og at det er eit teikn på framsteg at amerikanske politikarar og veljarar generelt skammar seg over vald og brotsverk frå fortida.
Men måten Harris legg fram dette argumentet på får ein til å tru at han meiner vi har nått ein «empati-topp»-tidsalder, at avdi vi (og med «vi» meiner eg «Vestlege» demokrati og veljarar) er betre enn før, er vi no perfekte:
Som kultur har vi klart vaksi frå vår toleranse for tortur og drap på uskuldige.- Sam Harris
Eg trur dette er den underliggjande slutninga som Chomsky forgjeves prøver å setje spørjeteikn ved. At han mislykkast er ikkje så overraskande – hans eigne kjensler kjem i vegen, og han ender opp med å lite på kraft heller enn presisjon i argumenta.
Men kan hende Harris sitt syn her berre kan avdekke halvparten av samtids-soga. Den andre halvparten er slik: nettopp avdi vi ikkje ønsker vold mot uskuldige, foretrekk vi i dag å sjå bort når det hender i vårt namn eller vert gjort av våre allierte. Vi vil ikkje vita.
Så Harris og alle som ser saka som han kan tenkje over dette spørsmålet: dersom vi har nått eit slikt høgste-mål av etikk og moral, kvifor vart det ikkje gjort ei grundig analyse av sannsynlege humanitære konsekvensar av Al-Shifa-bombinga? Kvifor er det ikkje rutine å gjennomføre slike når ein vurderar å bruke militærmakt? Kva med eit fast krav om å utarbeide tiltak for å avgrense dei humanitære konsekvensane når ein vil bruke makt?
Og er ikkje stadig terping på at intensjonane våre er så gode rett og slett eit utslag av at vi ikkje vil sjå og vita om diverse sørgelege konsekvensar?
Til sist: ved ettertanke er det særs fin ironi i at måten Chomsky tenkjer på, hjelper USA til å forbli ei stormakt. Eg er temmeleg viss på at ein amerikansk president i utanrikspolitikken må sjå forbi offentlege utsegn om intensjon og vilje, og prøve å avdekke verkelege mål og konsekvensar. Om presidentane i fortida hadde tenkt som Sam Harris og fokusert på intensjon og store utsegn, ville nok USA i dag ha vori eit mindre mektig land.
(Mon, 01 Jun 2015 14:52:35 -0700). ->>
Har i det siste prøvd å hjelpe ungar på ulike stadier med lesetrening. Det har slått meg at ein viktig del av prosessen er å dele opp ord i stavinger for å lette lesing.
Problemet med å dele eit ord i stavinger heng saman med fonetikken i språket – men og med måten det romerske alfabetet vårt er laga. I det japanske fonetiske alfabetet er kvar bokstav ei staving – altså vokal eller konsonant pluss vokal. Hiragana/katakana – alfabeta startar A, I, U, E, O, KA, KI, KU, KE, KO osv. Her er altså oppdelinga i stavinger innebygd i rettskrivinga, som ein eigenskap ved sjølve alfabetet. Ganske mange barn i Japan kan stave seg gjennom hiragana-tekster før 1. klasse. Kanskje tidleg leseinnlæring heng saman med at frasering ikkje er eit problem i japansk lesetrening slik som det er i norsk?
Problemet har jo ein del med språk-kjensle å gjera, men kan det også vera relatert til musikalitet, forståing av frasering og rytme? Kan erfaring med rytme og musikk lette leselæring?
(Har nyleg sett «The King's Speech» på nytt - ser for meg scenen der Lionel utbryt «Sing it!» for å hjelpe kong George VI å uttrykke seg.)
I gamle dagar (og den dag i dag i islands skole og i Suttung-miljøet) var utanatlæring og framføring av vers godt etablert i pedagogikken. Det slår meg at dette er ei arbeidsform der ein arbeider direkte med språkrytme og frasering. Kan hende det hjelpte på leseinnlæringa? Det ville vera interessant å finne ut om det er forska på kva utanatlæring og opplesing og/eller musikalsk praksis har å seie for leseinnlæring.
Teikning: Gerald Hoffnung
(Thu, 25 Dec 2014 21:13:28 -0800). ->>
Sett på Dansens hus, Oslo, juni 2014, gjorde også klasse/workshop med kompaniet
På veg ut av denne forestillinga, tok eg meg i å lure på kvifor eg ikkje hadde forandra meg. Kan hende eg berre ikkje kjende forandinga enno - var for utolmodig, venta meg å bli utfordra og få hjernen re-kalibrert på augeblenken?
Sjølve dette spørsmålet seier litt om mine forventningar til Lloyd Newson og DV8. Somme ting dei har laga, har verkeleg endra tankegangen min. Medan eg såg "John", tenkte eg stadig at det var godt handtverk - fantastisk kulisse, sterke utøvarar, ei dramatisk soge - og likevel kjende eg at eg såg det heile frå utsida, i grunn knapt rørt, utan å finne dilemma eller spørsmål som utfordra meg til å tenkje gjennom dei.
Metoden DV8 har brukt dei siste åra vert kalla "verbatim" - gjennom forskning og intervju byggjer dei opp ei forestilling laga over ekte soger, med ekte sitat. Tekstane er ofte illustrert med rørsle - noko midt imellom fysisk teater og dans. Denne tilnærminga tyder at dei må tenkje gennom sitt "ansvar for å framstille menneske" ("responsibility to portray" kalte dei det under workshop, fabelaktig god frase) og tenkje gjennom korleis kjeldene vil framstå eller bli brukt. Dette krev stor tillit frå kjeldene, og det er imponerande at dei har brukt denne metoden i så mange år alt.
For "John" intervjua dei over 50 menn for å utvikle eit stykkje om "maskulinitet" og "menns plass i samfunnet". Ein av dei er hovudpersonen "John", ein mann med mykje bagasje - krim, rusmiddel, domar. Vi hører soga hans, i hans eigne ord, og det er ei dramatisk og sterk soge. Likevel kjenner eg at problema hans berre er hans, og ikkje har noko å gjera med "maskulinitet" og meg sjølv som mann. Eg berre tittar på ein 75 minutt lang (re)presentasjon av eit liv som var særskild hardt.
Forestillinga i Osla vart stempla som "preview" - ser ut som Lloyd sjølv ikkje såg på den versjonen eg såg som den endelege. Sjølvsagt kan minne og inntrykk framleis koma til å endre meg. Men dette kan vera some årsakar til at eg kjende meg utanfor:
"John" er likevel eit solid og handverksmessig interessant verk, med mange fascinerande små-scener. Dersom eg er litt skuffa, er det nok mest på grunn av overdimensjonert forventning.
(Sat, 07 Jun 2014 16:59:35 -0700). ->>
Det er ikkje vrient å finne råd om å oppdra barn. Den mest kjende guruen for tida er kanskje Jesper Juul, men det er mange andre - og råda kjem ofte med høg peikefingerføring, Moral med stor M, og får forvirra foreldre til å kjenne seg utilstrekkelege. Ikkje minst fordi råd og teoriar kan vera sjølvmotseiande: Det er viktig med Klare Grenser og Konsekvens, og det er viktig å Lytte Til Barnet. (Så når gullskatten din går over den Klare Grensa, skal du Lytte eller kjøre på med Konsekvensane?)
Men foreldre (og Guruane dei lytter til) må hugse at barneoppseding ikkje er ein slags anvend matematikk. I matematikken må all teori henge saman. Ingen prinsipp eller aksiom kan gå på tvers av andre og laga kaos. Men når vi skal oppdra barn må vi finne oss i motstridande råd - fordi vi prøver å nå mange ulike mål samstundes. Vi vil oppdra sjølvstendige og uavhengige, men sosiale og samarbeidande menneske. Vi vil at dei skal bli sterke men snille, empatiske og intuitive men tenkjande og reflekterte. I tillegg er som kjend barn ulike og treng ulik tilnærming - ikkje rart at vi rett som det er står i fare for å ikkje sjå barnet for berre teori.
Og da får vi ikkje praktisert det eine prinsippet som eg meiner bør trumfe alle andre: å sjå barnet, vurdere reaksjon og respons. Dersom du kan justere praksis etter kva reaksjon du får, er det i grunnen nesten det same kva teori du startar frå og kva eigenskap du vil prøve å arbeide med.
(Sun, 31 Mar 2013 08:42:17 -0700). ->>
Dans
Julekorger!
Dikt.
Folkemusikk
